Page 43 - Preschaint - Nummer 3
P. 43
L’hom culs bös-chsScu ün paster davaunt sia bês-cha sto el davaunt sieus dschembers: Friedli Wyss, guida da muntagna e magister da skis. In vardet es sia scossa auncha bger pü granda. Semno ed implanto ho’l bös-chs in bgers lös e löets: 300 dschembers e larschs traunter il Muot dal Müs-chel ed Orchas, 40 zuonders e larschs sül Alp Suvretta, 80 bös-chs traunter il Laviner dal Dschember e’l Muot da Sablun. Davent da la zona protetta dad ova da fuonz fin sü la Valletta dal Güglia sto sieu „godin“ (el pro- nunzcha il pled, scu sch’el preschantess la marusa), e perfin süll’otezza da 2400 meters sur mer, tal Lej dal Polaschin, creschan sieus dschem- bers. Cur ch’el quinta sü, s’orientescha’l vi da noms e chosas chi daun in ögl illa cuntredgia da Champfèr fin sül Pass dal Güglia, circa uschè scu ch’ün citadin s’orientescha in sieus quartiers. Ma „Muot da Cha- schöl“ es sia egna creaziun. Cun ün sfrign malizchus disch el: „Lo ho ün pur pruvo da stagiuner chaschöl i’l bunker chi’d es aint allò. Cun poch success.“ Cun sieu egen success es el cuntaint. 30% dals sems prüan. Üna nuschpigna ho circa 40 - 50 sems, ma bgers sems nu sajan fertils, es el persvas. Las nuschpignas ramassa’l e las metta a chesa aint illa glatschera – seguond il cussagl d’ün silvicultur. Da prümavaira cu- mainza’l a semner, fin gün hegia’l las giglioffas plainas e „pic-pic-pic“, disch el cun giodimaint, fand ün piz culs daunts da sieu maun dret, scu sch’el mettess sems in terra. „Ma eau d’he constato cha las cratschlas da nitschoulas semnan eir d’utuon. Ellas laschan cruder lur excremaints cun aint ils semins ch’ellas haun mangio aunz.“ Sia conclusiun: Semner po’l eir in october, cur ch’el ho dapü temp liber. El surrieu.El semna cun üna zappina. Ils graunins stöglian esser duos centimeters suot la surfatscha. Zieva es el in gir cun sadellas plainas d’ova. Mincha quatter di as stu bagner ils sems. „Eau d’he chüra e tuorn cun gust.“ Il fascinant: Il prüm dschermüglian ils sems a la zuppeda, i’l seguond an vegnan già bels dscherms e zieva 15-20 ans s’ho bels bös-chs. Ils dscherms ch’el implaunta vegnan d’utrò: da las scarpedas da straduns e pistas – adüna cul permiss dals silvicultuors. Sieus bös-chs haun già güdo ad impedir pês in cas da boudinas. (El müda cuort in tudas-ch.) „Zum Glück hesch du dini Böimli doba, sünscht wer alles abekoh“, saja zieva gnieu dit. Perche ch’el fatscha que? „Eau nu’m met ün mo- numaint. Que es mieu hobi. Mieu gust.“ In sieu cour saja’l ün vair bos-cher. Cumanzo cun sia paschiun hegia’l già i’ls ans sesaunta sül camping da Silvaplauna. „Ils bös-chs sun hoz trais, quatter meters ots. Eau d’he schont ün huere-gust.“ Glivrer nu vuless el. Prosmamaing vuless el experimenter cun salschs. E cuntinuer cun sias visitas tar sieus dscherms e bös-chs, chaminand sün sendas e sendinas. E chi chi’l taidla, inclegia bain: Cò as mouva qualchün traunter buns cuntschaints, perfin sch’el chamina sulet tres las giandas.preschaint das Magazin 41